nettime-nl: bilwet - inleiding bij de kroatische editie van het Media-Archief

[Geert Lovink <geert@xs4all.nl>]

Inleiding bij de Kroatische editie van het Media-Archief
Door Bilwet

[verschijnt begin 1998 bij de uitgeverij van Arkzin in Zagreb]

I.
Noord-Europeesche associaties over de Vakantiestaat Kroatie kunnen mager
uitvallen. Er zou daar een George Washington achtig type aan de macht
zijn, gehuld in zotte uniforms, terwijl de rest van de Natie zich daar
weinig van aantrekt. Verstrikt in de eeuwige verwarring of ze nu Balkanees
dan wel Mediterraan zijn ingesteld, slingert de mentaliteit er heen en
weer tussen  rommelige passies en een morsige gelatenheid. De gezegende
synthese heet maar liefst Mitteleuropa: een conservatieve utopie die
diepere wortels bezit dan het geboomte zelf doet vermoeden. Ondanks
verwoede pogingen echter zich Europees te gedragen, blijft het land hangen
in het stadium van de operettestaat, die noch Machiavelli noch Marx had
kunnen voorzien.. Het is het land van Kuifje's Scepter van Ottokar en
het decor van Jeanette MacDonald uit de films van Ernst Lubitch. Het is
een museum van mentaliteiten,. waar je nog authentiek anti-semitisme,
generatie overspannende vetes en  hervonden stammenbewustzijn kunt
aantreffen. We beschrijven hier een vorm van laat Westers orientalisme,
gebaseerd op de eigen, toeristische ervaring van miljoenen. Dat is het
heersende beeld waar ook de recente oorlogen moeiteloos ingepast konden
worden.
Kroatie: atavisme of avantgarde? Dat was de vraag waar menig Westers
intellectueel sedert begin jaren negentig mee worstelt, voor zover hij of
zij het op de kaart heeft kunnen terugvinden. Het besef van het bestaan
van een Kroatisch vraagstuk is nooit bijster hoog geweest. Er wordt een
hoog specialistisch infobewustzijn vereist om tot een bespreekbaar oordeel
te komen. Deze taak wordt graag overgelaten aan de televisie-deskundigen
en filosofen der oude media. En zo komen we onvermijdelijk over de media
te spreken. Voor bilwet staat vast dat de oorlog in Voormalig Joegoslavie
de Europese tegenhanger vormt van de Golfoorlog. Waar daar de geschiedenis
vervangen leek te zijn door videospelletjes, verscheen hier opeens de
ambachtelijke slager in de mensch weer op het toneel. De existentiele
aanpak van de medeburger stond hier lijnrecht tegenover de Amerikaanse
hang naar virtualiteit. De media als heirbaan van Wille und Vorstellung
werden graag misbruikt, maar het idee van werkelijkheid bleef maar knagen
aan het geweten van de Europese cultuurmens. En dat werd tartend mooi in
beeld gebracht. Avond op avond, jaren achtereen, was er een degelijke en
aangrijpende documentaire te zien die de ellende, en detail, aan het
burgerfatsoen opdrong. Het bezoek aan de duistere krochten van het
menselijk tekort diende als een korrektie op de mediale oppervlakkigheid.
Men verloor zich graag  in de rijkdom van causale ketens der barbarij,  om
op te gaan in een roesverwekkende komplexiteit waarin iedereen
tegelijkertijd zowel fout en goed is.

II.
Wat heeft Kroatie het westerse toerisme wel te bieden? Het einde van de
Orient-expres ligt vandaag de dag in Wenen. Daarna begeven we ons in een
nieuwe economische bufferzone, waar achter zich de woestenij bevindt. Het
diepe Oosten dat achter de veilige landen gaapt produceert enkel nog
grondstoffen en vluchtelingen. Dat is de Nieuwe Wereldorde met al zijn
media waar bilwet over spreekt. Groot-Kroatie weet zich geplaatst op het
breukvlak der civilisaties. Als grenswacht en trouw aspirant lid der NATO,
EU en Schengen kan men evenwel niet de toeristische aantrekkingskracht
inschatten die uitgaat van de gebedsoproepen vanaf de zuid-slavische
minaretten. Zulke spontane opwellingen van kortzichtigheid kost punten. De
onbewuste boycot en sabotage van de Westerse konsumenten is
ironischerwijs een rechtstreeks gevolg van het botvieren van de
historische identiteit.
Toegegeven, het is een tricky business. In veel gevallen lokt de uitbating
van staatkundig erfgoed dagjesmensen aan, vooral als het zich afspeelt in
een beheerst domein. Onderdrukking van de politieke identiteit en een
toeristische exploitatie gaan goed samen. De hedendaagse reiziger wil ook
helemaal niet dat politiek en cultuur met elkaar wordt vermengd. Het
verleden moet oproepbaar zijn, maar niet aanwezig. De ‘real presence’ moet
in het kader blijven van de expressie en de afbeelding, als monument of
museum. De ministaat Zagreb als evenementenpark, Mediterane mainport,
casinocentrum, danwel cultuurstad had een enorme potentie. Men koos edoch
voor de territoriale oplossing die in de media niet echt goed begrepen
werd. De oorlog leverde wel naamsbekendheid op, maar het reclame-effect
bleef uit. Europa loopt  nu eenmaal niet meer warm voor de verdediging van
het katholicisme. Men blijft onverschillig over het martelaarschap van de
volkeren die zo graag hun eigen ruiten ingooien. Slachtoffers worden graag
geholpen, maar de onwrikbare poses van het eigen gelijk smoorden de
sympathie voor de naasten.  
De intellectuele reisliteratuur over deze nieuwe Europese zone der
dilemma’s beleefde een boom. Voorheen bezocht men nog verre landen als
ware het paradijzen of ging men op missie en verspeidde in het geheim de
samizdat. Maar de geengageerde oud-intellectueel van de jaren negentig
bezocht bovenal een nieuws item. Men konfronteert zich ter plaatse met een
media-fenomeen en bericht daarover in stijl over (in de media -waar
anders?). Wat hier tentoongespreid wordt zijn niet langer de feiten. Het
is geen onderzoek naar oorzaken, maar een proefboring in een opwindend
ervaringsveld. De Balkan wordt verafschuwd vanwege zijn ongeremde
contradicties en het verlammende overschot aan historische verwikkelingen.
Men heeft gewoon geen tijd meer om al die geschiedenisboeken door te
nemen. Maar de logica van de konflikt strookt niet met het kortstondige
bewustzijn van de journalistieke klasse. Zo ontstaat een nieuwe vorm van
vrijwillig kolonialisme, waarin de schermutseling van de Randeuropeanen
gebruikt als een setting voor een Walk on the Wildside die verward wordt
met de werkelijkheid. De schrijvende ontdekkingsreizigers ontwaarden een
postmoderne wildernis. waarin men zich groepeert als indianenstammen, in
afwachting van de kolonisator, die zich in dit geval  wel erg lang op zich
liet wachten. In dit vacuum zagen de meningsintellectuelen hun kans om de
paradigma’s van de postmoderniteit nog eens te staven. Men zocht
doelbewust naar een dramatisch decor en had geen boodschap aan het
verplichtende karakter van de tragedie zelf.

III.
Het Media-Archief is voor de betrokkenen een anti-aktueel standaardwerk.
Het waardeloze karakter vormt een belangrijk uitgangspunt. Het is niet
geschreven om de media invloed beter te kunnen meten. Evenmin wil het een
handreiking bieden tot een redelijke en evenwichtige omgang met dezelfde.
Het doel is  juist om de lezer van de media te vervreemden. Hier gaat het
niet om een geheimzinnig inwijdingsritueel in de dolle wereld der nieuwe
media, maar om een nuchter trajekt van uitwijding. Je steekt er niets van
op maar leert er iets van af. Vol verwachting  zwaaien wij de toekomst
uit. In dit luchthartige gebaar  ligt de nieuwsgierigheid  vervat van
bilwet die we graag delen met de Kroatische lezer of  trans-Kroatische
konsument uit niet nader te noemen aanpalende gewesten.
Welke waarde mag u hechten aan  het Prinzip Telehoffnung? Biedt Bilwet een
venster op het Westen waarvoor men zich kan plaatsen op momenten van
beklemmende saaiheid, wanneer de misdadige normaliteit de overhand neemt
en iedere afwijking om het even welke uitkomst lijkt te bieden (inclusief
dit handboek)? Of slaat Bilwet de deur dicht naar iedere vorm van
mediatie, zelfs de meest heroische, als ultieme uiting van de negatie van
alle goede (en slechte) bedoelingen?  Radikale theorie wijst altijd maar
weer iets anders af.  Ook dat is een gevolg van die gewonnen flexibiliteit
van de ekonomische jaren negentig die nog  maar niet willen  beginnen op
de Balkan. Wat betreft media worden er op iedere regel andere standpunten
ingenomen in het Media-Archief. Zolang de theorie maar blijft knetteren en
de ideeen elkaar wederzijds oproepen en uitdoven, is het gevaar niet groot
dat je als belangrijk denker wordt binnengehaald, in wiens kamp dan ook.
Een theorie is pas deugdelijk als je er  geen kant mee uit kunt en je de
conceptuele industrie met lege handen laat staan. Deconstruktie en kritiek
is niet genoeg, je moet ook zelf radikaal overbodig worden. Dan pas is er
sprake van een waarlijk einde van de ideologie. Schuw de aanzetten niet.
 

--
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet toegestaan zonder
* toestemming. <nettime-nl> is een gesloten en gemodereerde mailinglist
* over net-kritiek. Meer info: list@dds.nl met 'info nettime-nl' in de
* tekst v/d email. Archief: http://www.factory.org/nettime-nl. Contact:
* nettime-nl-owner@dds.nl. Int. editie: http://www.desk.nl/~nettime.