[Nettime-nl] ed hollants: discussie artikel oorlog en vrede

["geert lovink" <geert@xs4all.nl>]

From: <ed@autonoomcentrum.nl>
Sent: Sunday, March 16, 2003 12:44
Fwd from: [Ac-berichten] discussie artikel oorlog en vrede

Oorlog en vrede

Als we willen dat de toekomst van ons allen is zullen we die zelf  moeten
vormgeven.

15 maart 2003
Ed Hollants
Autonoom Centrum

Het door de VS met geweld omverwerpen van het huidige regime in Irak
heeft vergaande gevolgen. Het zorgt voor een toenemende
destabilisering van de wereld, waarvan nu onduidelijk is waar deze
uiteindelijk toe zal leiden.

Op korte termijn is in ieder geval duidelijk dat er veel negatieve
gevolgen zijn, met name voor burgers en milieu. De oorlog is ook een
uiting van een proces dat al enige jaren geleden is ingezet en nog
lang niet op zijn eind is. Een beweging die zich keert tegen deze
oorlog zal dan ook vooral over het moment van de oorlog heen moeten
kijken.

De oorlog tegen het bewind in Irak staat niet op zichzelf, maar kun
je zien als een gebeurtenis die deel uitmaakt van een periode die
niet veel goeds voorspelt. Het maakt het project duidelijk van rechts
republikeins Amerika om desnoods via gewapende interventies een
onafhankelijke economische en militaire grootmacht te bestendigen die
de gehele wereld overheerst en wil blijven beheersen. Het resulteert
in een verstoring in de bestaande verhoudingen. Maar er zijn ook
andere zaken die beginnen op te spelen met verstrekkende gevolgen: de
wereldwijd stagnerende economie, de Palestijnse opstand, de dreiging
van terrorisme en de legitimiteits crisis van internationale
instanties als IMF, Wereldbank, en nu ook de VN.

Het ziet er naar uit dat we een in nieuw hoofdstuk van de
wereldgeschiedenis zijn beland. Een tijd die zich vooral kenmerkt
door polarisatie, ongegeneerde machtspolitiek, gewapende conflicten,
een falende internationale gemeenschap, toenemend fundamentalisme,
maar ook toenemend verzet van uit lokale gemeenschappen overal in de
wereld tegen deze negatieve ontwikkelingen.

Voor mijzelf was niet 11 september maar het uitbreken van de tweede
Intifidah in de Bezette Palestijnse Gebieden een gebeurtenis die me
deed beseffen dat we een nieuw tijdperk ingingen.

De onvoorwaardelijke steun aan Israël door de VS en in iets mindere
mate door Europa, zorgt voor steeds meer ongeloof en verzet tegen de
politiek die door de VS en Europa wordt gevoerd en die gebaseerd zou
zijn op democratie en mensenrechten. Het Israëlisch Palestijnse
conflict is exemplarisch voor de koloniale en imperialistische
houding tegenover de onderdrukte 'mindere'. Op kleine schaal en
daardoor grijpbaar maakt het honderden jaren van bestaande
tegenstellingen duidelijk. Niet voor niets wordt het door de
bevolkingen in Arabische landen maar ook in vele andere landen,
voornamelijk voormalige koloniën, gezien als het symbool van
onderdrukking. Het oplossen van dit conflict op een voor de
Palestijnen bevredigende manier is dan ook veel belangrijker voor de
wereldvrede en het tegengaan van polarisatie dan het omverwerpen van
het regime van Saddam Hoessein.

Het gebrek aan perspectief heeft er aan Palestijnse zijde voor
gezorgd dat er een toenemende bereidheid is tot zelfmoordaanslagen.
Aan Israëlische zijde wordt geen middel geschuwd om het verzet te
breken en een zo groot mogelijk deel van de Bezette Gebieden
definitief in te lijven en te zuiveren van Palestijnen. Iedereen is
het er eigenlijk wel over eens dat zonder druk van buiten op Israël
het conflict alleen maar erger wordt. Maar die druk komt er niet.
Gevolg is een jarenlange zich voortslepende bloedige strijd zonder
perspectief op een oplossing en die dagelijks vooral de hypocrisie
van de VS aantoont.

Het einde van het 'einde van de ideologieën'

De laatste jaren hebben zich tal van zaken voorgedaan die de
zekerheid en het vertrouwen in de wijze waarop de wereld is en wordt
vormgegeven, op de proef hebben gesteld. De afwijzing door de VS van
de Kyoto-protocollen, de sabotage door de VS van het Internationaal
Gerechtshof, 11 september en haar nasleep, het boekhoudschandaal bij
Enron en dichter bij huis de Gekke Koeien ziekte BSE, vuurwerkramp in
Enschede, Mond- en Klauw Zeer, de Betuwelijn, de vogelpest, de
bouwfraude, enzovoorts. Dit alles is een ongekende opeenstapeling van
gebeurtenissen in korte tijd die enkele zaken aan het licht brengen.
De gebeurtenissen tonen het einde aan van het tijdperk dat heeft
geleid tot het 'einde van de ideologieën', zoals jubelend nog pas
enkele jaren geleden werd vastgesteld. De overwinning van het
kapitalisme en de vrije markt die daarmee het gelijk aan hun kant
dachten te hebben wordt nu in brede kringen ter discussie gesteld.

Het kan vreemd verkeren. Tot voor kort was het bijna onmogelijk om
radikale kritiek op het neoliberalisme en de vrije markt te uiten. Je
plaatste jezelf daarmee buiten elke discussie. Nu wordt er alom
gesproken van een te ver doorschoten kapitalisme. Een ander duidelijk
waarneembaar gegeven is het toenemen van onzekerheid en een
onveiligheidsgevoel. Het leven van de in de Westerse wereld in vrede
consumerende burger is wreed verstoord geraakt. Als laatste wil ik
hier nog noemen de afkeer van het bestaande politieke bedrijf met
name waar dit bestuurders betreft. Dit werd voor het eerst in
Nederland massaal duidelijk met de opkomst van het fenomeen rond Pim
Fortuyn en nu met het verzet tegen de oorlog in Irak. Grote aantallen
burgers hebben weinig vertrouwen meer in de besluitvorming en
motivatie daartoe, die politici en ambtenaren bezigen. In plaats van
de apathie die kenmerkend was in de jaren negentig is er nu sprake
van politisering van burgers en toenemend verzet.

Ondanks de massamedia en de propaganda die via deze media gevoerd
wordt, blijkt een overgroot deel van de wereld en dit keer inclusief
Westerse landen, gekant tegen de oorlog. Het heeft er zelfs voor
gezorgd dat er in de media weer sprake is van enig debat. In vele
landen wordt de politiek van de VS zelf als minstens zo gevaarlijk
gezien als het bewind van Saddam Hoessein.


Gevolgen van de oorlog

Eén van de belangrijkste gevolgen van de oorlog wat betreft het
gebied waar deze zich afspeelt, het Midden Oosten, is dat er op de
bestaande machtsverhoudingen ingebroken wordt. Dit zou positief
kunnen zijn als het vanuit bevolkingen zelf kwam die streven naar
meer democratie, maar dat is niet het geval. Wat vooral te vrezen
valt is dat door het wegvallen van Saddam Hoessein verschillende
krachten loskomen om hun voordeel te slaan. Turkije probeert Noord
Irak (deels) in te lijven of in ieder geval haar invloed te
vergroten, terwijl Iran dit ook probeert. Nu al zijn er berichten
over de aanwezigheid van Iraanse speciale eenheden in Noord Irak. Een
conflict tussen deze twee is niet uitgesloten. De Koerden zullen voor
de zoveelste keer verraden en opgeofferd worden. In Zuid Irak zal
Iran ook proberen haar invloed te vergroten, terwijl juist de VS dit
land zien als deel van de as van het kwaad en als eventueel volgend
doelwit. Israël wil al lange tijd definitief afrekenen met de
Palestijnen, hetgeen weer enorme gevolgen heeft voor de rest van de
Arabische wereld, zeker als blijkt dat de VS in grote lijnen Israël
blijven steunen. De VS hebben, als ze eenmaal de oliestroom uit Irak
onder controle hebben, hun afhankelijkheid van Saoedi-Arabië
verminderd, waardoor de druk vanuit de VS op dat land groter gaat
worden. Tenslotte kwamen de meest daders van de aanslag op 11
september '01 uit dat land en stroomt er nog steeds veel geld van
daar naar fundamentalistische groeperingen.
De beheersing van de olie wat ook één van de redenen was voor de
omverwerping van het het Taliban-bewind in Afghanistan heeft ook met
een andere reden te maken. China is een van de weinige landen die een
grote economische groei doormaakt. Economen voorspellen al dat deze
eeuw de eeuw van China gaat worden zoals de twintigste eeuw de eeuw
van Amerika was. China zal ook steeds afhankelijker worden van olie.
De controle over de olie is dus voor Amerika een manier om ook enige
controle over China te krijgen.
Door de oorlog tegen Irak en de gevolgen ervan zal het verzet tegen
Amerika alleen maar toenemen. Met name in de Arabische landen maar
ook Aziatische landen waar verzet moeilijk openlijk te plegen is,
doordat het vooral gaat om (door het Westen gesteunde) dictaturen,
zoekt dit verzet een uitweg. Uitlaatklep hiervoor wordt meer en meer
de fundamentalistische Islam die als enige kracht zowel ideologisch
als militair zich daadwerkelijk te weer stelt. Pakistan krijgt hier
bijvoorbeeld mee te maken. Het verzet zal steeds bloediger de kop in
worden gedrukt door de bestaande machthebbers, of door een nieuwe
dictator, gesteund door de VS die tot elke prijs de oliepijpleiding
door Pakistan willen veiligstellen. Ongetwijfeld zal elk land, zoals
Iran en Noord Korea, dat te vrezen heeft van de confrontatie die Bush
en zijn rechtse regering willen, zich in snel tempo bewapenen met
nucleaire raketten omdat dit waarschijnlijk één van de weinige
middelen is om Bush een pas op de plaats te laten maken. Met andere
woorden: de huidige politiek van de VS werkt juist de productie van
massa-vernietigingswapens in de hand.

De oorlog kan ook wel eens het begin van het einde zijn van Amerika
als supermacht. Deze macht is sinds de Tweede Wereld Oorlog alleen
maar toegenomen en is nu op haar hoogtepunt beland. Een supermacht
kan alleen dan aan de macht blijven als deze rekening houdt met
andere landen en buiten de economische en militaire overheersing ook
een moreel gelijk weet uit te dragen. Dit is nu net wat er niet
gebeurt. De VS weet in de oorlog tegen Irak niet te verkopen waarom
deze oorlog op dit moment nodig is. Het grotere verhaal dat dit het
begin zou zijn van een democratisering van het Midden Oosten is
volstrekt ongeloofwaardig. Juist meer democratie zou betekenen meer
anti-amerikaanse politiek en ook meer druk op Israël. Nu blijft het
vooral beperkt door grote woorden van dictators en elites die in
wezen innige banden hebben met de VS. In plaats van overleg rond de
kwestie Irak is gekozen voor konfrontatie, ook naar de andere leden
van de Veiligheidsraad. De economische en militaire middelen worden
op een botte, niets verhullende wijze ingezet om de zin door te
drijven. De redenatie is: 'we hebben de wereld niet nodig, we kunnen
het allemaal zelf wel'. Dit zal zeker gevolgen hebben. De stemming
zal in veel landen anti-Amerikaans worden, ook in landen die altijd
als 'vriend' van de VS te boek stonden. Het kan het begin zijn van
het verval van de VS als supermacht.

Maar ook hier in Nederland zullen de gevolgen groot zijn. Er is een
verdere verwijdering zichtbaar tussen met name Nederlanders van
Arabische afkomst en autochtonen. De wijze waarop vooral steeds
uitsluitend op het gevaar van de Islam wordt gewezen, het nog steeds
niet volledig op gelijke voet accepteren van migranten en de
eenzijdige blik op het Israëlisch Palestijnse conflict zorgen
hiervoor. Dit zal alleen maar toenemen. De koof dreigt groter te
worden en van samenleven is nauwelijks sprake. Autochtone
Nederlanders integreren niet in een multiculturele samenleving.

Toenemend fundamentalisme

Veel migrantenjongeren bevinden zich in een ideologisch vacuüm en een
identiteitscrisis. Ze voelen zich aan de ene kant westers en  Nederlander,
maar niet geaccepteerd en anderzijds Marokkaan, Turk,  Islamiet. Het is geen
wonder dat ze vatbaar zijn voor bewegingen zoals Islamitische bewegingen die
dit  vacuüm opvullen. Bewegingen die zich ook verzetten tegen de
verfoeilijke en verderfelijk westerse consumptiewereld en een vorm van eigen
waarde geven. Vanuit links is er geen wervend verhaal dat migrantenjongeren
kan binden, er zijn ook nauwelijks of slechts broze contacten over en weer.

De Palestijnse strijd is voor veel migranten(jongeren) een strijd waarmee
zij zich identificeren, als strijd van het goede tegen kwade krachten. Het
gevolg is wel dat jongeren vatbaarder worden voor fundamentalistische
stromingen. Dit geldt ook in andere Europese landen en zorgt zo voor een
voedingsbodem voor terreur groepen. Het lijkt me ook niet de vraag óf er een
aanslag komt in Europa, maar wannéér. Nadat dit gebeurt valt te vrezen dat
de overheid overgaat tot nog sterkere repressiemaatregelen tegen migranten
en vluchtelingen. Op zich zijn er signalen dat Islamitisch fundamentalisme
afneemt mede doordat de wereld kleiner is geworden en overal mensen zich
'bevrijden' van knellende banden. Maar als er geen progressieve krachten
zijn die aansluiten op onvrede die er is zullen mensen zich toch wenden tot
fundamentalistische Islamitisch perspectief. Wat Islamitische krachten vóór
hebben is dat er financiële stromen zijn om hen te ondersteunen en om
sociale verbanden via voorzieningen op te bouwen.
Vooral oliestaten in het Midden Oosten spelen daar een rol in. Het is
trouwens niet alleen de fundamentalistische Islam die op onvrede inspeelt;
ook fundamentalistische christelijke en joodse groepen evenals
nationalistische groepen doen dat en zij zijn ook niet vies van aanslagen op
burgers. Als we niet uitkijken ontstaan er meer en meer konfrontaties uit
fundamentalistische geloofsovertuigingen. Het lijkt er op alsof hier bijna
bewust op aangestuurd wordt niet alleen door de fundamentalistische Islam in
de persoon van Bin Laden, maar ook door de regering Bush. De een roept ter
ondersteuning van zijn daden 'Alah is groot' de andere 'God bless America'.

Politiek tot vrije markt product

Het model van de parlementaire democratie verliest aan geloofwaardigheid,
evenals internationale instituties zoals de VN. In bijna alle Europese
landen is een grote meerderheid van bevolkingen tegen een oorlog tegen Irak.
Toch zijn er landen als Spanje en Italië waar geen enkel draagvlak voor een
oorlog is maar waarvan de regering zich voor oorlog uitspreekt. Steeds meer
mensen worden zich bewust van de verstrengeling van de politiek, de
bedrijven en de media en beginnen zich te roeren. De VN zijn zo
langzamerhand een aanfluiting en lijken meer op een markt met loven en
bieden of maffia-structuur met afpersing. De VS verdedigen haar koehandel
zelfs door erop te wijzen dat dit nu gangbare diplomatie is die eigen is aan
een vrije
wereld. Na de materiële rijkdommen en collectieve voorzieningen lijkt nu ook
de politiek te moeten voldoen aan de vrije markt. Als je macht en geld hebt
koop je stemmen ter ondersteuning van je zienswijze. Hiermee heeft
democratie al haar waarde verloren. Het gaat niet meer om meningen, debat,
of elkaar overtuigen. Elk perspectief, dat met redelijkheid en het vinden
van een compromis conflicten op te lossen zijn, is weg. Geen Palestijn die
er
meer in gelooft, maar ook talloze anderen niet. De enige uitweg die door
velen nog gezien wordt is de gewapende strijd in de vorm van terreur, de
enige vorm van gewapend verzet die kans van slagen heeft. Vanuit de algehele
malaise wat betreft geloofwaardigheid van instituties als de staat, het IMF,
de
VN, Wereldbank, etcetera, zijn er twee belangrijke tendensen te zien. Aan de
ene kant die van nationalisme en fundamentalisme en aan de andere kant de
bewegingen voor directe democratie, onder andere te zien in de
globaliseringsbeweging van onderop. De staat en haar burocratie voelen dat
de stabiliteit kan worden aangetast en dat haar controle over wat er gebeurt
afneemt. Het gevolg is een grijpen naar de bekende wapens: toenemende
repressie en controles.

Wat moeten wij er nu mee

Een gewapend conflict op zich hoeft nog niet altijd negatief of
onwenselijk te zijn. Als je niet principieel pacifist bent, valt er
soms wat te zeggen voor gewapend ingrijpen.
Dictators zijn vaak alleen met militaire middelen te verdrijven ofwel
van buitenaf ofwel intern door gewapende strijd. Bekend voorbeeld is
Vietnam dat Cambodja binnentrok
en een eind maakte aan het schrikbewind van Pol Pot. In het geval van
Irak is de terechte vraag of er op dit moment ook niet zonder
gewapend ingrijpen kans is op
verandering. Het is vaak een netelige kwestie. Een niet makkelijk te
beantwoorden vraag is bijvoorbeeld of Afghanen beter af zijn op dit
moment dan onder een
Talibanbewind en of het Talibanbewind op andere wijze was te stoppen
geweest. Of dat Kosovaren nu beter af zijn dan dat ze nog jaren onder
Servische onderdrukking
hadden moeten leven. Maar een oorlog heeft niet alleen gevolgen voor
de direct betrokken en is niet te beoordelen als momentopname. Met
andere woorden: de oorlog is
een uitkomst van een proces en heeft lange termijn gevolgen die
meegewogen moeten worden in de kritiek. Sterker, te veel fixeren op
de oorlog zelf heeft als nadeel dat
veel belangrijke zaken niet op de voorgrond treden en dat de
fundamentele kritiek op de oorlog ontkracht wordt, indien de oorlog
kort zou duren en straks bijvoorbeeld
duizenden Irakezen juichend op de straat staan. Het is precies wat
voorstanders van een oorlog vaak doen: het moment op zich losmaken
van wat ervoor en daarna gebeurt
en het versimpelen tot het feit dat militair ingrijpen toch goed is
op dat moment. Het is toch prima dat de Irakezen verlost worden van
Saddam Hoessein. Er zijn ook veel
Irakezen die zo redeneren, wat van hen uit gezien wel te begrijpen
is. Ze hopen op een oorlog om Saddam kwijt te raken terwijl ze
tegelijkertijd geen enkel vertrouwen
hebben in motieven van de VS. Een strijd tegen de oorlog zal vooral
ingepast moeten worden in een beweging die streeft naar veel verdere
hervormingen dan het stoppen
van een oorlog op zich.

Verzet tegen oorlog betekent dus je niet op de oorlog zelf
blindstaren maar vooral ook op de periode daarna zowel als ervoor.
Niet alleen op Irak maar vooral ook op de
effecten op de wereld en ook op Nederland. Juist de oorlog tegen Irak
heeft ver strekkende gevolgen. Er is een toename aan verwijdering en
spanning tussen met name
Nederlanders van Marokkaanse afkomst en witte Nederlanders, welke
laatste overal de belangrijke posities innemen in de maatschappij.
Ook de meeste aktiegroepen en
vredesbewegingen zijn wit, er is weinig direct contact en
samenwerking met bijvoorbeeld de tweede en derde generatie
migrantenjongeren. Juist die jongeren zouden ook
perspectief moeten krijgen om een progressieve kritiek te ontwikkelen
in plaats van af te glijden naar fundamentalistische groeperingen of
nationalisme. Het conflict Israël-
Palestina raakt hen veel directer dan dat het de meeste witte
Nederlanders raakt. Bij hen is een totaal onbegrip over de houding
van ook Nederland richting dit conflict. Al
helemaal in vergelijking met de houding van onder andere de
Nederlandse regering richting Irak.

De vredesbeweging moet zich veel meer inbedden in een bredere
maatschappijvisie met diepgang. Aan de ene kant heb je de logica van
geo-politieke en strategische
overwegingen die vooral via de media als onontkoombaar overkomen. Het
is goed om die te analyseren maar tegenover dit realisme moeten we
ook eigen logica vormgeven
die geheel niet gebaseerd is op de machtspolitiek van staten en
multinationals en ook realisme uitstraalt.
De bovenstaande 'wij' waar in het kopje sprake van is en waartoe ik
mijzelf toe vindt behoren zijn de meer buiten parlementaire
activistische mensen. Deze hebben tot nu
toe in verband met de oorlog weinig van zich laten horen. Een
probleem is dat in Nederland het altijd al ontbroken heeft aan
langere termijn strategie, discussie en een
(wervende) visie. Akties krijgen hierdoor al gauw een vluchtig
karakter. Veelal is buitenparlementair links te veel opgesloten in
een zichzelf bedruipende subcultuur.
Net als in de globaliseringbeweging van onderop moet getracht worden
een praktijk te ontwikkelen die perspektief biedt in opbouw van
lokale netwerken die (radikaal) verzet
kunnen plegen. Wat inhoudt, dat er alternatieve structuren en sociale
verbanden nodig zijn die mensen kunnen opvangen en alternatieven
ontwikkelen. Met name moeten
we ons daarmee veel meer richten op allochtonen. Het tegengaan van
fundamentalisme van welke aard dan ook en nationalisme, verdient
prioriteit.

Een les van de afgelopen jaren is wel dat mensen niet meer één
ideologie of één weg zien naar veranderingen en dat is maar goed ook.
Vanuit lokale sociale verbanden kan
op eigen wijze vorm gegeven worden aan kritiek.
De thema's 'uitholling van de democratie' en 'macht van de
multinationals' zijn belangrijke thema's van de
globaliseringsbeweging van onderop en hebben ook alles met de
oorlog te maken. Het is tijd om een kwalitatieve stap vooruit te
zetten, wat betekent niet slechts een volgende landelijke
demonstratie. De fout in 1981 en 1982 toen het
lukte honderdduizenden mensen op straat te krijgen zonder dat er een
aktieperspectief was ontwikkeld moet niet herhaald worden.
Voorbeelden van directe aktie zijn hard
nodig worden. Akties, die voor veel mensen inspiratievol zijn en
navolgbaar. Het zijn vooral de olie en de wapenindustrie die belangen
hebben bij een oorlog tegen Irak. Dit
zijn ook juist de industrieën waar voor een belangrijk deel de
Amerikaanse economie op draait. Maar ook de Franse economie heeft een
belangrijke wapen- en olie-industrie
die actief is in het Midden Oosten, wat iets verklaart over de
tegenstellingen tussen de VS en Frankrijk.
Esso (Exxon/Mobil) is een goed bijvoorbeeld van een bedrijf waar
aktie tegen gevoerd kan worden. Het is de grootste multinational in
de wereld en ook de grootste
oliemaatschappij. Volgens een recent rapport van de Duitse Bank is
die maatschappij het meest gebaat bij een regiemwisseling in Irak.
Esso (Exxon/Mobil) is ook één van
de grootste donateurs van de presidentscampagne van Bush. De
multinational is ook fel tegen het Kyoto-verdrag. Het is een
maatschappij die door consumenten-akties
onder druk gezet kan worden. In meerdere landen zijn er al
initiatieven voor akties wat stimulerend kan werken. Er kan een
uitwisseling ontstaan tussen vredesbeweging, de
globaliseringsbeweging van onderop en de milieubeweging die al langer
aktie voert tegen Esso. Maar er kan ook naar andere aktiedoelen
gezocht worden als maar aan de voorwaarden voldaan wordt dat ze
navolgbaar zijn, binnen een breder verhaal passen, mensen
radicaliseren en lokale verbanden verstevigen.

Door het op langere termijn opbouwen van netwerken van mensen die
grip willen krijgen op hun leven en het wereldgebeuren, die zelf
democratische structuren opbouwen en handelend willen optreden,
ontstaat perspektief op verandering.
Perspektief op het stoppen van de oorlogen die nog dreigen te komen,
ook in het klein binnen de eigen samenleving.

Ed Hollants
Autonoom Centrum




______________________________________________________
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet
* toegestaan zonder toestemming. <nettime-nl> is een
* open en ongemodereerde mailinglist over net-kritiek.
* Meer info, archief & anderstalige edities:
* http://www.nettime.org/.
* Contact: Menno Grootveld (grootveld@nrc.nl).